Tóm tắt

            Bài viết phân tích tình trạng thất nghiệp của thanh niên Việt Nam (nhóm tuổi từ 15 – 24 tuổi) trong giai đoạn từ 2022-2024, dựa trên các số liệu thống kê và nghiên cứu thực tiễn trong bối cảnh kinh tế chịu tác động mạnh sau đại dịch COVID-19 và những biến động toàn cầu, thị trường lao động cũng đối mặt với nhiều thách thức và biến động. Chúng tôi tập trung vào các nguyên nhân chính, tác động của tình trạng thiếu việc làm và thất nghiệp đối với thanh niên – những người có độ tuổi từ 15 – 24 tuổi nằm trong lực lượng lao động, từ đó đề xuất một số giải pháp nhằm cải thiện cơ hội việc làm cho nhóm đối tượng này.

            Từ khóa: thiếu việc làm, thất nghiệp, thanh niên, Việt Nam.

1. Phần mở đầu

Lao động trẻ từ trước đến nay luôn là đối tượng phải đối mặt với nguy cơ thất nghiệp nhất, và cũng chiếm tỷ lệ cao nhất trong tổng số người thất nghiệp trong độ tuổi lao động. Theo báo cáo “Triển vọng việc làm và xã hội thế giới – Xu hướng 2024” của Tổ chức lao động quốc tế (ILO), tỷ lệ thất nghiệp ở thanh niên cao hơn gần 3,5 lần so với người trưởng thành. Trên toàn thế giới, tỷ lệ thất nghiệp của thanh niên năm 2023 là 13,3%, vượt xa tỷ lệ thất nghiệp của người trưởng thành là 3,9%. Mô hình chung về tỷ lệ thất nghiệp ở thanh niên cao hơn ghi nhận ở tất cả các nhóm thu nhập của quốc gia. Có thể thấy, vấn đề thất nghiệp của thanh niên không chỉ xảy ra ở duy nhất Việt Nam mà còn là tình trạng chung trên thế giới, và là một vấn đề kinh tế - xã hội quan trọng, đặc biệt trong bối cảnh hậu COVID-19 và những thay đổi của nền kinh tế số. Việc phân tích thực trạng này không chỉ giúp nhận diện các nguyên nhân sâu xa mà còn giúp đưa ra các giải pháp thiết thực để hỗ trợ thanh niên tiếp cận thị trường lao động một cách hiệu quả hơn.

2. Thực trạng tình trạng thất nghiệp của thanh niên Việt Nam

2.1. Tỷ lệ thất nghiệp của thanh niên cao hơn tỷ lệ thất nghiệp chung của người trong độ tuổi lao động

            Giai đoạn từ quý 1/2022 đến quý 4/2024, tỷ lệ thất nghiệp chung của người trong độ tuổi lao động của nước ta giao động trong khoảng hơn 2%, cụ thể tỷ lệ cao nhất đạt 2,46% vào đầu năm 2022 và thấp nhất là 2,22% cuối năm 2024. Trong khi đó, tỷ lệ thất nghiệp của thanh niên (nhóm lao động có độ tuổi từ 15 – 24) luôn nằm trong khoảng xấp xỉ gần 8% (mức thấp nhất là 7,41% vào quý 2/2023 và mức cao nhất là 8,02% vào quý 3/2022). Như vậy, tỷ lệ thất nghiệp của nhóm thanh niên cao gấp khoảng gần 4 lần so với tỷ lệ thất nghiệp chung trong độ tuổi lao động. Điều này cũng đồng nghĩa với việc nhóm người lao động trẻ này có tỷ lệ thất nghiệp cao hơn so với nhóm lao động trưởng thành (có độ tuổi từ 25 – hơn 50).

Biểu đồ 1: Tỷ lệ thất nghiệp của thanh niên và tỷ lệ thất nghiệp trong độ tuổi

lao động giai đoạn từ 2022 – 2024

(ĐVT:%)

(Nguồn: Tổng hợp từ Thông cáo báo chí tình hình lao động việc làm các quý của

Tổng cục Thống kê từ quý I năm 2022 tới quý IV năm 2024)

2.2. Tỷ lệ thất nghiệp của thanh niên ở khu vực thành thị cao hơn so với nông thôn

Bảng 1: Tỷ lệ thất nghiệp của thanh niên phân theo khu vực (ĐVT:%)

 (Nguồn: Tổng hợp từ số liệu của Thông cáo báo chí tình hình lao động việc làm

từ quý I năm 2022 tới quý IV năm 2024 – Tổng cục thống kê)

            Tỷ lệ thất nghiệp của thanh niên ở khu vực thành thị luôn có xu hướng cao hơn so với khu vực nông thôn, với tỷ lệ giao động từ 9,13% - 10,78% trong giai đoạn từ 2022 – 2024. Trong đó, mức tỷ lệ cao nhất đạt 10,78% vào quý 4 năm 2022 và mức thấp nhất là 9,02% ở quý 4 năm 2024. Tỷ lệ thất nghiệp của thanh niên khu vực nông thôn giao động từ 6,11% (quý 4/2022) đến 7,43% (quý 3/2024).

            Nguyên nhân chủ yếu của hiện tượng tỷ lệ thất nghiệp của thanh niên ở thành thị cao hơn so với nông thôn là do khu vực thành thị mức độ cạnh tranh về việc làm cao hơn, đi kèm với đó là yêu cầu về trình độ, kỹ năng, kinh nghiệm đối với người lao động trẻ cũng khắt khe hơn. Đồng thời, do ảnh hưởng hậu Covid 19 đến nền kinh tế khiến nhiều doanh nghiệp tại các thành phố có xu hướng cắt giảm lao động hoặc đưa ra các yêu cầu mới về kỹ năng việc làm, khiến tỷ lệ thất nghiệp ở khu vực này tăng cao hơn khu vực nông thôn. Trong khi khu vực nông thôn, lao động trẻ thường tham gia các công việc trong lĩnh vực nông nghiệp hoặc kinh doanh tự do với nền tảng sẵn có, dẫn đến ít biến động về việc làm; việc làm ở nông thôn thường có mức độ cạnh tranh và biến đổi thấp hơn so với thành thị.

3. Giải pháp đề xuất nhằm cải thiện cơ hội việc làm cho thanh niên

- Cải thiện chương trình giáo dục nghề nghiệp, nâng cao kỹ năng số.

Một trong những nguyên nhân chính gây nên tình trạng thất nghiệp của thanh niên là do thiếu hụt kỹ năng thực tế và kỹ năng sử dụng công nghệ số trong công việc. Do đó, cần đổi mới các chương trình giáo dục nghề nghiệp theo hướng bám sát nhu cầu thực tiễn; tăng cường thời lượng cũng như chất lượng các học phần và hoạt động thực hành, ứng dụng. Việc xây dựng và triển khai các chương trình đào tạo cần có sự kết hợp với doanh nghiệp, tổ chức sử dụng lao động. Chú trọng tập trung phát triển các ngành mũi nhọn về đào tạo kỹ năng số như lập trình, bán dẫn, khoa học máy tính, trí tuệ nhân tạo, ... để giúp thanh niên được trang bị kiến thức, kỹ năng cần thiết, dễ dàng thích nghi với xu hướng mới hiện nay.

- Thúc đẩy chính sách hỗ trợ khởi nghiệp và phát triển doanh nghiệp trẻ. Hỗ trợ thanh niên khởi nghiệp hiệu quả và bền vững là giải pháp hữu ích giúp giảm tỷ lệ thất nghiệp, bởi sự thành công của các doanh nghiệp khởi nghiệp không chỉ mang lại thu nhập ổn định của người chủ, mà còn tạo ra cơ hội việc làm cho nhiều nhân công khác tại địa phương. Chính phủ và các bên có liên quan cần tạo thêm môi trường phù hợp cho các nhà khởi nghiệp bằng chính sách ưu đãi về vốn, hỗ trợ đào tạo về quản lý sản xuất, xây dựng hệ thống kết nối giữa các doanh nghiệp trẻ với thị trường.

- Tăng cường kết nối giữa doanh nghiệp và hệ thống đào tạo. Vấn đề bất cập hiện nay của hệ thống giáo dục đại học và giáo dục nghề nghiệp của Việt Nam là khoảng cách lớn giữa chương trình đào tạo và nhu cầu thực tế về nhân lực của doanh nghiệp. Việc liên kết chặt chẽ giữa cơ sở đào tạo và doanh nghiệp giúp đảm bảo sinh viên, người lao động trẻ trong tương lai được tiếp cận gần nhất với thực tiễn công việc ngay từ những ngày đầu trên ghế nhà trường. Các mô hình thực tập, thực hành tại doanh nghiệp cần được mở rộng và phát triển hiệu quả.

- Áp dụng công nghệ vào tuyển dụng và tạo cơ hội làm việc từ xa. Với sự phát triển của công nghệ mới, việc ứng dụng các nền tảng trực tuyến trong tuyển dụng và sử dụng lao động có thể giúp mở rộng cơ hội tìm việc cho thanh niên. Ngoài ra, mô hình làm việc từ xa cũng có thể xem là hướng đi phù hợp, vừa giúp doanh nghiệp tiết kiệm các chi phí về thuê văn phòng cố định, lại giúp nhân sự có thể làm việc hiệu quả mà không bị giới hạn về địa lý. Điều này đặc biệt có triển vọng với những thanh niên sinh sống trong những khu vực nông thôn, ít có cơ hội việc làm tại địa phương.

- Cải thiện chính sách lao động, bảo hiểm xã hội cho thanh niên. Chính sách lao động, tiền lương và bảo hiểm xã hội cần được điều chỉnh phù hợp với thực tế hoàn cảnh của các lao động trẻ, nhằm hướng đến mục tiêu an sinh, ổn định, giúp họ có thể gắn bó và phát triển sự nghiệp lâu dài. Như vậy sẽ giảm thiểu được tình trạng bỏ việc, nhảy việc liên tục của giới trẻ, gây ra tình trạng thất nghiệp tạm thời gia tăng.

Kết luận

Tình trạng thiếu việc làm và thất nghiệp của thanh niên giai đoạn hiện nay đang là một vấn đề cấp bách đòi hỏi sự quan tâm từ chính phủ, doanh nghiệp và toàn xã hội. Việc cải thiện cơ hội việc làm cho đối tượng này không chỉ giúp làm giảm tỷ lệ thất nghiệp, mà còn góp phần thúc đẩy sự phát triển bền vững cả nền kinh tế. Nhưng để giải quyết được vấn đề này, cần có sự phối hợp chặt chẽ và lâu dài của cả Chính phủ, doanh nghiệp và các cơ sở đào tạo trong việc triển khai các giải pháp đồng bộ hiệu quả.

Tài liệu tham khảo

1. Trịnh Thị Kim Ngọc (2014) – Thất nghiệp ở thanh niên Việt Nam và những hệ lụy – Tạp chí Khoa học xã hội Việt Nam, số 7(80), 2014;
2. Lưu Thị Thanh Tâm (2024) – Các yếu tố ảnh hưởng đến tình trạng thất nghiệp của Gen Z tại thành phố Hồ Chí Minh – Tạp chí Công thương – Truy cập tại https://tapchicongthuong.vn/cac-yeu-to-anh-huong-den-tinh-trang-that-nghiep-cua-gen-z-o-thanh-pho-ho-chi-minh-121830.htm;
3. Tổng cục Thống kê - Thông cáo báo chí về tình hình lao động, việc làm các năm từ 2022, 2023, 2024;
4. Thủ tướng Chính phủ - Quyết định số 176/QĐ-TTg ngày 5/2/2021 về Ban hành Chương trình hỗ trợ phát triển thị trường lao động đến năm 2030;
5. Tổ chức Lao động quốc tế (ILO) (2024) –Triển vọng việc làm và xã hội Thế giới – Xu hướng 2024;