Trong bối cảnh nền kinh tế toàn cầu ngày càng vận hành theo hướng đổi mới, sáng tạo và dựa trên tri thức, việc giáo dục khởi nghiệp đổi mới sáng tạo trong các trường đại học đang trở thành xu hướng tất yếu tại Việt Nam. Đây không chỉ là chìa khóa để nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia mà còn là đòn bẩy để khơi dậy tinh thần sáng tạo, ý chí lập thân, lập nghiệp trong thế hệ trẻ.

1. Khởi nghiệp đổi mới sáng tạo – Xu hướng tất yếu trong thời đại số

Theo Đề án 844 của Thủ tướng Chính phủ, khởi nghiệp đổi mới sáng tạo là quá trình triển khai các ý tưởng kinh doanh dựa trên khai thác tài sản trí tuệ, công nghệ và mô hình kinh doanh mới. Những ý tưởng này không chỉ tạo ra sản phẩm có giá trị gia tăng cao mà còn có khả năng phát triển nhanh, bền vững và lan tỏa mạnh mẽ trong nền kinh tế.

Không dừng lại ở lĩnh vực kinh tế - kỹ thuật, tinh thần khởi nghiệp đổi mới sáng tạo đang lan tỏa sang cả các ngành khoa học xã hội, nghệ thuật, giáo dục… giúp hình thành thế hệ công dân chủ động, dám nghĩ – dám làm, sẵn sàng đối mặt với những thách thức của thời đại mới.

2. Thực trạng giáo dục khởi nghiệp tại các trường đại học Việt Nam

Trong những năm gần đây, Chính phủ và các bộ, ngành đã triển khai nhiều chính sách quan trọng thúc đẩy hệ sinh thái khởi nghiệp trong giáo dục. Nổi bật là hai đề án lớn:

Đề án 844 (2016): Hỗ trợ hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo quốc gia đến năm 2025.

Đề án 1665 (2017): Hỗ trợ học sinh, sinh viên khởi nghiệp đến năm 2025.

Nhờ đó, môi trường khởi nghiệp tại các trường đại học trở nên sôi động hơn bao giờ hết. Tính đến năm 2024, 100% các cơ sở giáo dục đại học và giáo dục nghề nghiệp đã triển khai kế hoạch hỗ trợ sinh viên khởi nghiệp. Hơn 90% sinh viên được tiếp cận kiến thức, kỹ năng khởi nghiệp trước khi tốt nghiệp. Toàn quốc đã thu hút trên 3.000 dự án khởi nghiệp của sinh viên và hơn 4.000 ý tưởng đến từ khối giáo dục nghề nghiệp.

Đặc biệt, nhiều trường đại học đã tích cực thành lập trung tâm hỗ trợ khởi nghiệp, như Đại học Bách khoa Hà Nội, Đại học Ngoại thương, Đại học Kinh tế Quốc dân… Các trung tâm này đóng vai trò là “bà đỡ” cho các ý tưởng sáng tạo, là nơi kết nối sinh viên với các doanh nghiệp, cố vấn, nhà đầu tư cũng như các chương trình hỗ trợ quốc gia và quốc tế.

Không dừng lại ở đó, trên 120 trường đại học đã đưa nội dung khởi nghiệp vào giảng dạy – dưới dạng học phần bắt buộc hoặc tự chọn. Một số trường còn bố trí quỹ hỗ trợ sinh viên khởi nghiệp, tạo điều kiện tài chính cho sinh viên thử nghiệm và triển khai dự án.

Theo Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia, tổng vốn đầu tư vào các doanh nghiệp khởi nghiệp tại Việt Nam đã tăng mạnh trong 10 năm qua. Nếu năm 2014 chỉ có 46 triệu USD được rót vào 21 thương vụ, thì đến năm 2021 con số này đã tăng vọt lên 1.441 triệu USD qua 165 thương vụ. Dù chịu ảnh hưởng từ suy thoái kinh tế toàn cầu trong hai năm gần đây, thị trường khởi nghiệp Việt Nam vẫn giữ được sức hút lớn với nhà đầu tư.

Đây là minh chứng rõ ràng cho tiềm năng to lớn của lực lượng khởi nghiệp trẻ và vai trò quan trọng của giáo dục khởi nghiệp trong việc tạo ra thế hệ doanh nhân mới – năng động, sáng tạo và hội nhập.

3. Một số hạn chế trong  giáo dục khởi nghiệp tại các trường đại học Việt Nam

Bên cạnh những thành tựu nổi bật, giáo dục khởi nghiệp tại Việt Nam vẫn đang đối mặt với không ít thách thức. Nổi bật trong đó là:

- Thiếu tính chuyên sâu: Giáo dục khởi nghiệp chủ yếu mới chỉ tích hợp trong các ngành kinh tế, quản trị; các ngành khác còn chưa chú trọng. Hiện chưa có ngành đào tạo chính quy riêng biệt về khởi nghiệp đổi mới sáng tạo.

- Cơ sở vật chất và nhân lực chưa đồng bộ: Nhiều trường còn thiếu phòng lab, thiết bị nghiên cứu, và đội ngũ giảng viên có chuyên môn về khởi nghiệp đổi mới sáng tạo.

- Hệ thống hỗ trợ chưa kết nối hiệu quả: Việc phối hợp giữa nhà trường – doanh nghiệp – cơ quan nhà nước chưa chặt chẽ, thiếu cơ chế rõ ràng và thông tin đồng bộ.

- Thiếu cơ chế tài trợ hiệu quả: Nguồn kinh phí hỗ trợ thực hành, thử nghiệm ý tưởng khởi nghiệp còn hạn chế; cơ chế ươm tạo thiếu sức bật và chưa khuyến khích được tinh thần mạo hiểm.

4. Giải pháp đột phá cho giai đoạn 2025–2030

Để phát huy tối đa tiềm năng giáo dục khởi nghiệp trong hệ thống giáo dục đại học, cần đồng bộ các nhóm giải pháp chiến lược:

Thứ nhất, Hoàn thiện chính sách và khung pháp lý

Chính phủ cần tiếp tục đẩy mạnh thực thi các chính sách hiện hành, đồng thời điều chỉnh, bổ sung các cơ chế phù hợp với bối cảnh mới. Tạo hành lang pháp lý rõ ràng để bảo vệ quyền lợi cho sinh viên khởi nghiệp, khuyến khích các trường mạnh dạn triển khai các mô hình đào tạo linh hoạt, đa ngành.

Thứ 2, Xây dựng hệ sinh thái khởi nghiệp trong nhà trường

Các trường đại học cần chủ động:

Thành lập trung tâm hỗ trợ khởi nghiệp với đầy đủ không gian, thiết bị, cố vấn.

Thành lập quỹ khoa học công nghệ nội bộ, kêu gọi các quỹ đầu tư mạo hiểm và doanh nghiệp đồng hành.

Đẩy mạnh sở hữu trí tuệ, giúp giảng viên – sinh viên bảo vệ tài sản sáng tạo.

Xây dựng sàn giao dịch ý tưởng – nơi kết nối sinh viên với nhà đầu tư, doanh nghiệp, tổ chức xã hội.

Thứ ba, Tăng cường kết nối trong và ngoài hệ thống

Cần thiết lập mạng lưới khởi nghiệp quốc gia liên kết các trung tâm khởi nghiệp trong trường với địa phương, doanh nghiệp, trung tâm nghiên cứu công nghệ cao. Đặc biệt, các trường cần đồng hành cùng chính quyền địa phương để giải quyết bài toán thực tiễn thông qua các dự án khởi nghiệp của sinh viên.

Ngoài ra, cần khuyến khích doanh nghiệp sử dụng sản phẩm khởi nghiệp, đặt hàng nghiên cứu, đầu tư ý tưởng sáng tạo, và cùng tham gia tư vấn nghề nghiệp, hỗ trợ việc làm cho sinh viên.

5. Kết luận

Khởi nghiệp không chỉ là câu chuyện của một cá nhân, một nhóm bạn trẻ – mà là một chiến lược phát triển bền vững của quốc gia. Việc thúc đẩy giáo dục khởi nghiệp đổi mới sáng tạo trong các trường đại học sẽ tạo ra thế hệ trí thức trẻ bản lĩnh, sáng tạo, góp phần đưa Việt Nam trở thành quốc gia có năng lực đổi mới cao trong khu vực.

Giáo dục khởi nghiệp – nếu được đầu tư đúng tầm – sẽ không chỉ giúp sinh viên tự tạo việc làm mà còn tạo ra việc làm cho người khác, tạo ra sản phẩm có giá trị cao, thúc đẩy nền kinh tế tri thức phát triển nhanh và hiệu quả hơn.

Tài liệu tham khảo

1. Bộ Khoa học và Công nghệ (2024), Bản tin Khởi nghiệp Đổi mới Sáng tạo.
2. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2021), Đưa giáo dục khởi nghiệp vào chương trình hướng nghiệp.
3. Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia (2024), Báo cáo hoạt động khởi nghiệp sáng tạo Việt Nam 2023.