1. Tổng quan về kế toán trách nhiệm (KTTN)

            Kế toán trách nhiệm là hệ thống thu thập, xử lý và truyền đạt thông tin có thể kiểm soát theo phạm vi trách nhiệm của từng nhà quản trị nhằm đạt được mục tiêu chung của tổ chức

Hệ thống KTTN gắn liền với sự phân cấp về quản lý. Nếu không có sự phân cấp quản lý thì sẽ không tồn tại hệ thống KTTN hay hệ thống KTTN sẽ không có ý nghĩa. Các cấp quản lý khác nhau được quyền ra quyết định và chịu trách nhiệm với phạm vi quyền hạn và trách nhiệm của họ. Tùy thuộc vào đặc điểm cơ cấu tổ chức, mức độ phân cấp quản lý và mục tiêu của nhà quản trị DN mà chia ra thành các trung tâm trách nhiệm tương ứng. Thông thường có 4 trung tâm trách nhiệm, bao gồm:

- Trung tâm chi phí: Đây là trung tâm có trách nhiệm về chi phí đầu vào của DN. Mục tiêu của trung tâm trách nhiệm chi phí chính là tối thiểu hóa chi phí. Đầu vào của trung tâm là các chỉ tiêu phản ánh các yếu tố sản xuất như nguyên vật liệu, tiền công, tình hình sử dụng máy móc thiết bị… và có thể được đo đạc bằng nhiều cách khác nhau. Để xác định đầu ra của trung tâm chi phí sẽ dựa vào các chỉ tiêu phản ánh kết quả sản xuất kinh doanh nhưng số lượng, chất lượng sản phẩm, các chỉ tiêu chi phí sản xuất và giá thành sản phẩm…

- Trung tâm doanh thu: Trung tâm này thường phát sinh ở các bộ phận tạo ra doanh thu cho DN như: Các cửa hàng, siêu thị, phòng kinh doanh…. Trên thực tế, một trung tâm thuần túy về doanh thu rất ít tồn tại. Thông thường, các cấp quản lý thường vẫn phải làm kế hoạch và kiểm soát một số chi phí thực tế phát sinh trong trung tâm doanh thu.

- Trung tâm lợi nhuận: Là một trung tâm trách nhiệm mà trong đó người quản lý của trung tâm này sẽ chịu trách nhiệm cả về chi phí và doanh thu cũng như chênh lệch giữa đầu ra và đầu vào chính là lợi nhuận. Thông thường, trung tâm trách nhiệm thường gắn với bậc quản lý cấp trung gian, tuy nhiên nhà quản trị trung tâm này có thể quyết định toàn bộ các vấn đề từ chiến lược hoạt động đến thực hành tác nghiệp của DN. Mục tiêu phải thực hiện của trung tâm này là tối đa hóa lợi nhuận. Do đó, trung tâm lợi kinh doanh không chỉ có trách nhiệm ở doanh thu mà còn có cả trách nhiệm về chi phí.

- Trung tâm đầu tư: Là trung tâm mà ở đó nhà quản lý chịu trách nhiệm cả về doanh thu, chi phí và xác định vốn hoạt động cũng như các quyết định đầu tư vốn. Trung tâm đầu tư thường đại diện cho mức độ quản lý cấp cao nhất. Nhà quản trị của trung tâm đầu tư có trách nhiệm trong việc lập kế hoạch, tổ chức và kiểm soát mọi hoạt động sản xuất kinh doanh kể cả việc đầu tư trong DN.

2. Sự cần thiết vận dụng kế toán trách nhiệm tại các doanh nghiệp Việt Nam

Kế toán trách nhiệm ngày càng thể hiện vai trò và vị trí quan trọng trong hoạt động quản lý kinh tế tại các DN ở các quốc gia trên thế giới, nhất là đối với những nước có nền kinh tế phát triển. Tại Việt Nam, việc vận dụng các nội dung của kế toán quản trị nói chung và kế toán trách nhiệm nói riêng còn là một vấn đề rất mới mẻ và chưa thu hút được nhiều sự quan tâm của các DN. Vì vậy, việc nghiên cứu và tổ chức kế toán trách nhiệm là một yêu cầu cấp thiết đối với các DN hiện nay. Để kiểm soát tốt được chi phí và đánh giá hiệu quả hoạt động của từng bộ phận trong DN thì việc vận dụng KTTN là điều tất yếu với một số lý do sau:

- Cung cấp cơ sở cho việc đánh giá chất lượng về kết quả hoạt động của các nhà quản lý từng bộ phận trong DN. Thông qua kế toán trách nhiệm, nhà quản trị DN có thể đánh giá chất lượng về kết quả của hoạt động của những bộ phận của đơn vị. Từ đây, sẽ đo lường được kết quả hoạt động của nhà quản lý bộ phận cũng như thúc đẩy các nhà quản lý bộ phận điều hành bộ phận của mình theo phương thức thích hợp theo mục tiêu cơ bản của tổ chức đã đề ra.

- Giúp xác định sự đóng góp của từng bộ phận, đơn vị vào lợi ích chung của toàn DN.

- Sử dụng để đo lường kết quả hoạt động của các nhà quản lý và xem ảnh hưởng đến cách thức thực hiện hành vi của các nhà quản lý này trong DN.

- Thúc đẩy nhà quản lý bộ phận điều hành bộ phận mình quản lý theo phương thức phù hợp với mục tiêu chung DN.

3. Một số giải pháp áp dụng kế toán trách nhiệm tại các doanh nghiệp Việt Nam hiện nay

Thứ nhất, hoàn thiện cơ cấu tổ chức quản lý để thiết lập các trung tâm trách nhiệm trong các doanh nghiệp.

Bản chất của kế toán trách nhiệm là mỗi bộ phận được phân cấp quản lý trong bộ máy quản lý có quyền kiểm soát, chỉ đạo quản lý và chịu trách nhiệm về những hoạt động riêng biệt thuộc phạm vi phân cấp quản lý của mình. Các trung tâm trách nhiệm tạo ra mối liên hoàn trong hệ thống quản lý. Vì thế, kế toán trách nhiệm chỉ được thực hiện ở DN có cơ cấu tổ chức bộ máy quản lý được phân quyền một cách rõ ràng. Do đó các DN cần cơ cấu lại tổ chức sản xuất và quản lý, tăng cường phân cấp để nâng cao trách nhiệm và quyền hạn quản lý, xây dựng hệ thống tổ chức bộ máy có sự phân công, phân nhiệm rõ ràng, không chồng chéo.

Thứ hai, xây dựng hệ thống chỉ tiêu đánh giá các trung tâm trách nhiệm.

Tương ứng với các trung tâm trách nhiệm, nhà quản trị cấp cao đánh giá hoạt động của các trung tâm trách nhiệm theo các chỉ tiêu về chi phí, doanh thu, lợi nhuận hay hệ thống định mức, dự toán. Để đảm bảo việc đánh giá đúng, đầy đủ, hợp lý và chính xác, đòi hỏi DN phải có hệ thống các chỉ tiêu nội bộ tiêu chuẩn về chi phí, doanh thu, lợi nhuận phù hợp với từng trung tâm trách nhiệm. Các chỉ tiêu thường được so sánh giữa thực tế với kế hoạch (dự toán). Phương pháp so sánh thường được sử dụng trong đánh giá tính hiệu quả của các trung tâm trách nhiệm nhằm nghiên cứu sự biến động, mức độ hoàn thành của các chỉ tiêu chi phí, doanh thu, lợi nhuận. 

Thứ ba, Tổ chức hệ thống hóa thông tin quản trị tương ứng với từng loại trung tâm. DN phải thiết lập hệ thống chứng từ, tài khoản và sổ kế toán chi tiết để theo dõi từng loại chi phí, doanh thu, từng mặt hàng, nhóm mặt hàng, hay khu vực thị trường kinh doanh ,... gắn với yêu cầu quản trị của từng loại TTTN ở từng cấp.

Thứ tư, thiết lập hệ thống báo cáo kế toán trách nhiệm tại các doanh nghiệp. Thông qua hệ thống báo cáo kế toán trách nhiệm, nhà quản trị có các thông tin hữu ích, phù hợp trong việc đánh giá hiệu quả, trách nhiệm của từng trung tâm trách nhiệm. Tùy vào nhu cầu thông tin của nhà quản trị cũng như chức năng, nhiệm vụ của từng trung tâm trách nhiệm, hệ thống báo cáo kế toán trách nhiệm được thiết kế phù hợp, đảm bảo việc đáp ứng nhu cầu cung cấp thông tin một cách kịp thời, linh hoạt cho nhà quản trị.

Thứ năm, Tập huấn, đào tạo nâng cao trình độ đội ngũ kế toán: Người làm kế toán cần có trình độ nhất định để thu thập, xử lý, báo cáo; Đồng thời, sử dụng các kỹ thuật tài chính nhằm phân tích, đánh giá tình hình hoạt động các TTTN thông qua hệ thống chỉ tiêu đã được DN xây dựng.

Thứ sáu, Cần nâng cao sự hiểu biết về tầm quan trọng của KTTN trong quản lý. Để từ đó, giúp cho các nhà quản trị có thêm một công cụ hữu ích kiểm soát tốt chi phí cũng như hiệu quả hoạt động của các bộ phận và áp dụng hệ thống KTTN phù hợp với cơ cấu bộ máy DN.

Kế toán trách nhiệm là một khái niệm tương đối mới đối với một số DN Việt Nam. Hệ thống KTTN bao gồm các công cụ, chỉ tiêu đánh giá giúp các nhà quản lý ở từng bộ phận, phòng ban thực hiện mục tiêu chung cho DN. Qua đó, có thể xem KTTN là công cụ đắc lực để đánh giá hiệu quả hoạt động trong các DN hiện nay. Đặc biệt các DN có quy mô lớn có sự phân cấp quản lý rõ ràng và biết cách vận dụng KTTN vào thực tế để giúp DN kiểm soát và quản lý tốt hoạt động sản xuất kinh doanh của DN.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Bộ Tài chính (2006), Thông tư số 53/2006/TT-BTC hướng dẫn áp dụng kế toán trách nhiệm trong các doanh nghiệp;
   2. Phạm Văn Dược, Huỳnh Lợi (2009), Mô hình và cơ chế vận hành kế toán quản trị, NXB Tài chính;
2. 3. Đoàn Ngọc Quế, Đào Tất Thắng (2015), Kế toán quản trị, NXB Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh..
3. http://www.khoahockiemtoan.vn/790-1-ndt/ke-toan-trach-nhiem-va-thuc-tien-van-dung-vao-viet-nam.sav